Spiegeltje, spiegeltje aan de wand: over waarheidsvinding en het motief van de frauderende klant

Riekje Stokes, Stokes Verhoor Strategie, is psycholoog en werkt als trainer en gedragskundig verhooradviseur samen met de Nederlandse Politie en verzekeringsmaatschappijen aan het verbeteren van wat zij noemt: waarheidsvindingscommunicatie. Dit blog is gebaseerd op haar FRAUDtalk over persoonsgericht interviewen.

Wat heeft Sneeuwwitjes "Spiegeltje, spiegeltje aan de wand" te maken met fraude? Omdat het antwoord van de spiegel ons vertelt over de drijfveren, de motivatie van de dader. De giftige appel is niet de misdaad maar slechts het middel om de mooiste van het land te blijven. Dat geldt ook voor fraudezaken. Toch besteden we in het interviewen van fraudeurs tot nu toe weinig aandacht aan het motief. "Het gaat toch altijd om geld" zal je zeggen, maar is dat wel zo? Iedereen heeft zo zijn eigen motieven. Deze kunnen we opdelen in drie categoriën: Pret, Prestige en, inderdaad, Poen. Hoe mooi zou het zijn om in die interviews het gesteggel over feiten over te slaan en meteen de koninklijke weg van het motief te bewandelen? Samen met de fraudeur als expert van zichzelf? Waardoor jij hard op de zaak zit, maar wel met hart voor jouw klant. Het volgen van die belangenroute biedt extra mogelijkheden in een fraude interview, naast het volgen van de feitelijke informatie.

Pret, prestige, poen

Neem nu het gesprek met de frauderende klant die aan het begin van het gesprek, dat toen nog over koetjes en kalfjes ging, verzucht: "Mijn grootste probleem is dat ik geen nee kan zeggen". Dat bleek uiteindelijk de reden om meerdere malen een valse handtekening te zetten. Niet alleen voor zijn eigen profijt maar ook om de baan van zijn tussenpersoon te kunnen behouden. Wat jammer als we voorbij zouden gaan aan zo'n opmerking, waarin een mogelijk motief schuilt. Of je gesprek met een manager over zijn vermeende integriteitsschending. Liever gezegd: het gesprek dat hij met jou heeft. Want hij bepaalt graag zelf de regels van het gesprek. Hij houdt een lang betoog over hoeveel belang hij hecht aan integriteit en dat hij daar zijn medewerkers op selecteert en aanstuurt. En jij denkt:"Hoe kom ik nu bij mijn zaak?" Maar je bent er al, want hoe interessant is het dat hij nu juist in verband met die integriteit hier aan tafel zit? Of het gesprek met de carriëretijger, althans op het gebied van brandstichting. Begonnen met een prullenbak, toen een container, daarna een container tegen een leegstaand gebouw en uiteindelijk een prachtige woning met daarin een gezin en hun levende have. Maar hij is geen pyromaan, dat ontkent hij in alle toonaarden. Want desgevraagd weet hij dat een pyromaan altijd terug gaat naar de brand die hij sticht. En dat doet hij nooit. "Noem mij maar een brandstichter" zegt hij en het gesprek loopt.

Motief zit tussen de oren

Hoe kom je nu tot concreet resultaat bij het volgen van deze route? Gebruik daarvoor de metafoor van de spiegel: houd je gesprekspartner een spiegel voor. Een motief zit tussen de oren dus moet er ook "tussen de oren" bevraagd worden. Op beleving dus, en over thema's in relatie tot de feiten. Thema's op maat, die de verbinding leggen tussen deze betrokkene, di­e casus en de mogelijke motieven om juist deze fraude te plegen. Vraag binnen die thema's naar gevoelens, verwachtingen en/of belangen die mogelijk verband houden met de fraude. Geef meer dan nu tijd en aandacht aan het persoonsgebonden motief. Hiervoor moet je echter eerst weten wat jouw eigen motieven zijn. Wat zijn jouw motief om dit werk te doen? Waarom kies je ervoor om een bepaalde auto te rijden? Waarom besluit je in een relatie te stappen of deze juist te stoppen? Je moet dit van jezelf weten om het de ander te kunnen vragen. Mijn eigen motief is dat ik ben opgegroeid in leugens. Dat heeft ertoe geleid dat ik van waarheidsvinding mijn vak heb gemaakt. En van waarheidsvindingscommunicatie. Ik zet mij in voor het nut en de noodzaak om binnen die waarheidsvinding het persoonsgerichte interview te ontwikkelen en uit te voeren. Het is belangrijk om voor deze bijzondere insteek te kunnen, willen en durven kiezen.

Laat de waarheid niet ontsnappen

We moeten goed begrijpen dat de waarheidsvindingdriehoek bestaat uit de pijlers persoon, casus en motief. In het midden daarvan ligt de waarheid. Mist een van de pijlers, dan ontsnapt de waarheid. Dat zou een gemiste kans zijn. Loop naast en samen met je klanten op de koninklijke weg naar waarheid in plaats van te steggelen over feiten en inhoud. Spiegel en reflecteer en vraag je niet alleen af hoe giftig de appels waren maar vooral ook waarom ze gebruikt zijn. Dan ben je bij de kern van de zaak en is er zicht op een echte oplossing en verkleinde kans op recidive.