Waarom wij allemaal boeven zijn

Wat maakt dat mensen frauderen? Is het de gelegenheid of komt er meer bij kijken? Peter Schimmel is Partner Forensic Investigation services bij Grant Thornton. Dit blog is gebaseerd op zijn FRAUDtalk. Pieter en Bob staan op Schiphol, samen met hun 16-jarige dochters. Ze kennen elkaar al meer dan tien jaar. Hun dochters zitten samen op hockey, ze borrelen regelmatig samen en gaan soms ook met de twee gezinnen op vakantie, beiden in hun eigen Volvo. Vandaag gaan hun dochters samen naar een summer school in Spanje. Ze vliegen naar Madrid en reizen dan met de bus door naar Salamanca voor een intensieve taalcursus van twee weken. Echter, Pieter weet dat hij het lesgeld voor zijn dochter nog niet betaald heeft. Simpelweg omdat hij die tweeduizend euro niet heeft. Ondanks zijn goede baan als marketing manager leeft hij net iets boven zijn stand. Na het uitzwaaien gaat Pieter naar zijn werk en schrijft daar een memo over een marketing event in Salamanca. Daarmee laat hij de boekhouding tweeduizend euro overmaken naar een bankrekening in Spanje.

Het is niet de gelegenheid

We kennen allemaal de uitdrukking "de gelegenheid maakt de dief", maar is dat wel echt zo? PWC heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de elementen van fraude en daarbij komt gelegenheid uit op 18%. Nog wat interessante cijfers: wist u dat van de werknemers in bijvoorbeeld Engeland 20% een strafblad heeft? En dat van alle mensen die elkaar huwelijkstrouw beloven gemiddeld 50% vreemd gaat? Met andere woorden: de mensen om ons heen zijn lang niet altijd wie wij denken dat zij zijn. Eigenlijk weten we goedbeschouwd ook dat we allemaal wel eens, of eigenlijk zelfs regelmatig, liegen. Onze dagelijkse communicatie hangt aan elkaar van kleine en grote leugens. We weten dit en toch zeggen we vaak keihard en weinig realistisch: "een beetje integer bestaat niet".

Erbij willen horen

Wat is dan de reden waarom we al dan niet regels overtreden? Uit hetzelfde PWC-onderzoek blijk dat slechts 14% gaat over eerlijkheid, uiteindelijk doet die ethiek er kennelijk niet veel toe. Nee, het onderzoek geeft aan dat het in 68% van de gevallen gaat om druk. De druk van honger, van geld nodig hebben, van erbij willen horen en vooral van niet afgewezen willen worden. Als mensen doorlopen we een logische morele ontwikkeling die erop gericht is om bij een groep te willen horen want dat biedt veiligheid en zekerheid. We richten ons op de normen, standaarden en waarden van de groep waar we bij willen horen. Dat is echter niet altijd haalbaar.

Voorbeeldfunctie

Psycholoog Lawrence Kohlberg hield zich bezig met de morele ontwikkeling van de mens, een onderdeel van behavorial ethics, en heeft onderzoek gedaan naar groepsgedrag. Hij vroeg zich af: Wat als we de conventie kunnen beïnvloeden? Kinderen kunnen we bijvoorbeeld vormen door te straffen en belonen, maar in organisaties en bedrijven werkt dat niet meer. Dat zou leiden tot muiterij. Wat wel werkt is het zoeken naar de rolmodellen binnen de organisatie, die de conventie bepalen. Dat zijn de mensen die door hun gedrag, soms ongemerkt, een voorbeeld vormen. Gerrit Zalm neemt als CEO van ABNAMRO bijvoorbeeld altijd de reguliere lift naar zijn kantoor en voert dan onderweg met iedereen gesprekken. Daarmee zet hij bij de bank de toon voor een cultuur van dialoog en aanspreekbaar zijn. Sergio Marchionne is de CEO van onder andere Fiat. Als je hem opzoekt via Google zie je dat hij bijna altijd een trui draagt. Onlangs zat ik in het vliegtuig met vier Italianen die allemaal een trui droegen. "Werken jullie bij Fiat soms?" vroeg ik en ze antwoordden verbaasd van ja. Bijna onbewust kopiëren zij het voorbeeld van hun rolmodel.

Het gaat om de top

Rolmodellen zitten dan ook vooral in de top: zij worden door iedereen gezien. Toen bij Imtech Polen de problemen boven water kwamen stuurde de organisatie wereldwijd grote groepen werknemers op integriteitscursus. In mijn optiek is dat zinloos: de Raad van Bestuur had veel beter zelf op cursus kunnen gaan. Bij Wells Fargo hebben wereldwijd ruim 5000 werknemers gefraudeerd. Die kennen elkaar allemaal niet en hebben elkaar dan ook niet beïnvloed. Maar wie ze wel allemaal kennen is de CEO die in zijn persverklaring direct roept dat er zeker geen verband is met zijn eigen bonus.

Cultuuromslag

Wat kunnen we doen? In ieder geval zorgen dat er in het bedrijf een betere sfeer komt. In het geval van Pieter zou hij geen memo moeten schrijven maar een goed gesprek aangaan met zijn baas. Hij kan bijvoorbeeld aanbieden om het geld te lenen en in gedeeltes terug te betalen. Nog veel beter zou zijn als Pieter bij zijn hockeyvrienden zou kunnen zeggen: Sorry, maar voor ons zit die vakantie, die summer school of dat feestje er even niet in. Wat we nodig hebben is een omgeving die iedereen accepteert zoals hij of zij is.

CEO op cursus

Het gaat dus niet om de gelegenheid. Het grappige is, ik ben accountant en 95% van mijn collega's is voortdurend op zoek zijn naar die gelegenheid. En die vinden ze dan ook zelden. Wat ze eigenlijk zouden moeten doen is met de CEO praten en hem op cursus sturen.